Harcerstwo w Polsce ma już ponad 100 lat. Należy do wielkiej rodziny skautowej założonej przez Lorda Roberta Baden-Powella - generała w armii brytyjskiej. Zorganizował on w 1907r. pierwszy obóz na wyspie Brownsea, gdzie zapoczątkował ten jakże wspaniały system wychowawczy młodzieży. W Polsce, której nie było na mapie świata z powodu rozbiorów, skauting rozpropagował Andrzej Małkowski. Od samego początku wypracowywano odrębną nazwę i odznakę, nawiązującą do tradycji polskiej i skautowych ideałów. Nazwa „Harcerstwo” pochodzi od średniowiecznych polskich rycerzy, tzw. harcowników, pojedynczych jeźdźców wysuniętych przed szyk wojska i staczających utarczki z jeźdźcami przeciwnika lub nękających napadami, tzw. harcami. Krzyż Harcerski jest wyjątkową odznaką, na którą trzeba zasłużyć swoją postawą w służbie Bogu i Polsce. Współtwórcą jego jest ks. Kazimierz Lutosławski wzorujący swój projekt na Krzyżu Virtuti Militari.
W Stalowej Woli pierwsze drużyny harcerskie zaczęły powstawać w roku 1938 w Szkole Podstawowej nr 1 przy ul. Nowotki (obecna ul. Dmowskiego) oraz w Gimnazjum Koedukacyjnym przy ul. Mickiewicza. Za zgodą Lwowskiej Komendy Chorągwi powstała Komenda Hufca Harcerzy w Nisku z siedzibą w Stalowej Woli, którą kierował phm Kazimierz Bekier. W styczniu 1939r powstała drużyna harcerek im. Królowej Jadwigi prowadzona przez dh Irenę Lizę. Niestety, kiedy harcerstwo miało dobre warunki do dalszego rozwoju wybuchła II wojna światowa. Harcerstwo zdało chlubny egzamin miłości Ojczyzny tysiącami młodych istnień przypieczętowując swój patriotyzm. Pod obuchem szykan i represji ze strony okupanta harcerstwo zeszło do podziemia. Wielu przekroczyło granicę, gdzie w państwach neutralnych zakładali drużyny harcerskie bądź wstępowali do wojska i walczyli na polach bitew wszystkich państw Europy. W kraju działalnością harcerską, które 27.10.1939r przyjęło nazwę „Szare Szeregi” kierował Naczelnik ZHP hm. Florian Marciniak. Po wyzwoleniu naszego miasta 1.VIII.1944r. życie szybko wróciło do normy. Mieszkańcy podejmowali pracę w Hucie i innych przedsiębiorstwach a młodzież wznowiła naukę w szkołach. Nastąpił żywiołowy rozwój harcerstwa w mieście. Wiosną 1945r. powstał w Stalowej Woli Hufiec Harcerek i Komenda Chorągwi a Komendantką została dh hm. Maria Morawiec. Druhna Maria na potrzeby Komendy oddała pokój w swoim mieszkaniu. Hufiec Harcerzy do swojej dyspozycji otrzymał mały pokój w Domu Kultury. W tamtym okresie Hufce starały się pozyskiwać środki przede wszystkim na szkolenia. Organizowano je najczęściej podczas obozów. Pomimo trudności finansowych Hufce organizowały obozy nad morzem, w Bieszczadach i na Dolnym Śląsku. Dużym wsparciem była Huta, której Dyrektor był przewodniczącym Koła Przyjaciół Harcerstwa. Ok. 90% stanu harcerskich drużyn i gromad zuchowych stanowiły dzieci pracowników Huty. Zgodnie z porozumieniem z września 1948r. połączone zostały Główne Kwatery ZHP w jedną koedukacyjną. Połączenie Hufców w Stalowej Woli odbyło się jesienią 1949r. bez imprezy towarzyszącej. Komendantem został phm. Tadeusz Ciepielewski.
W styczniu 1950r. ZHP utracił resztki samodzielności stając się częścią Zakładową Związku Młodzieży Polskiej. W dniu 1 czerwca 1950r. zastąpiono Krzyż Harcerski tzw. „Czuwajką” - odznaką wzorowaną na odznace ZMP i odznakach pionierskich. Organizacja poza utrzymaniem tradycyjnej nazwy „harcerstwo” nie miało nic wspólnego z tym co w rozumieniu społeczeństwa łączyło się z harcerstwem. Na zorganizowanym w roku 1950 obozie w Nowym Wybrzeżu program
oparty był o wytyczne ZMP. Odebrano młodzieży możliwość organizowania wart, podchodów, wykonywania obozowego zdobnictwa, pozbawiono młodzież wielu przygód i wyrabiania samodzielności. W związku z powyższą sytuacją w sierpniu tego samego roku Krąg Instruktorski w Stalowej Woli podjął Uchwałę o rozwiązaniu Hufca ZHP w Stalowej Woli. Walka o tradycyjne harcerstwo trwała cały czas.
W dniach 8 – 10 grudnia 1956r na ogólnopolskiej naradzie działaczy Organizacji Harcerskiej Polski Ludowej przywrócono harcerstwu tradycyjną nazwę ZHP, Krzyż Harcerski, odznakę zucha i lilijkę a także hymn „Wszystko co nasze …”. Przewodniczącym Naczelnej Rady został hm. Aleksander Kamiński. W związku ze zmianą do organizacji masowo powracali instruktorzy i harcerze. W szkołach powstawały nowe drużyny. Hufiec w Stalowej Woli organizował wiele imprez masowych i cieszył się przychylnością mieszkańców. Nie „zasypywał gruszek w popiele” odnośnie szkoleń m.in. zastępowych (zajęcia prowadził też Z. Paszkiewicz). Hufiec swój sztandar otrzymał w dniu 7 listopada 1960r. z rąk Dyrektora Technicznego Huty a przyjmował go poczet w składzie: phm. J. Wiśniewski (członek Szarych Szeregów), phm. J. Cisek, phm. W. Nawrot. Dla 46 harcerek i harcerzy noc z 16 na 17 sierpnia 1961 była bardzo pamiętna ponieważ złożyli wówczas Przyrzeczenie przed pomnikiem Bohaterów Westerplatte. Na obóz nie było można jechać od tak sobie i nie zależało to od posiadanych funduszy. Warunkiem było uzyskanie promocji do następnej klasy. We wrześniu 1966r drużyny hufca zainteresowały się specjalnością MSR (Młodzieżowa Służba Ruchu).
Powyższy tekst napisałem zainspirowany książką zasłużonego wychowawcy młodzieży ś.p. hm. Jerzego Ciska, pt. „Harcerstwo w Stalowej Woli w latach 1938 – 2001”. W książce jest wiele nazwisk, z których niestety wiele odeszło już „Na wieczną wartę”. Autor podkreśla zaangażowanie instruktorów w zdobywaniu środków i sprzymierzeńców na działania zmierzające do wychowania młodzieży w duchu patriotyzmu i poszanowaniu drugiego człowieka oraz przyrody. Nie było im łatwo działać pod względem technicznym i politycznym ale ich entuzjazm pokonywał przeszkody. Na swoich bazach organizowali obozy trwające całe wakacje czy ferie zimowe. W roku 1989 następuje rozłam w ZHP i część instruktorów tworzy Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej działający głównie przy kościołach. Instruktorzy utworzyli ZHR ponieważ w działaniach ZHP odniesienie do Boga było zabronione. W rozmowie ze starszymi instruktorami można się dowiedzieć, że naciski ideologiczne w różnych rejonach Polski były niejednolite. Wszystko zależało od zastępowych i drużynowych no i oczywiście lokalnych władz. W obecnych czasach nie jest łatwo zachęcić młodzież do harcerstwa z powodu „konkurencyjności”?? wynalazków techniki takich jak: komputer, smartfon, itp. Jeśli natomiast chodzi o rodziców obecnych dzieci, to jedni zachęcają swoje pociechy do obcowania z naturą powierzając je opiece instruktorów a inni dziwią się jak można proponować dziecku spanie w namiocie pośród lasu. Wg ostatnich badań 1/5 Polaków jest otyła. Harcerstwo proponuje ruch na świeżym powietrzu często połączony z zajęciami o zdrowym żywieniu. Hasło BÓG, HONOR, OJCZYZNA, które widnieje na niejednym sztandarze harcerskim wskazuje kierunek, w którym dąży młodzież harcerska.
Zbigniew Partyka
